Geschiedenis
Op de nieuwsgroep van de NBAT waren we getuige van de strijd van Adriaan Briene tegen de blauwe algen in z'n aquarium. Opvallend was dat hij dit probleem op een verfrissende manier aanpakte: hij las zich eerst een ongeluk en ging toen aan de slag. En, verrek, het werkte! Ik moet eerlijk zeggen dat zijn aanpak voor mijn gevoel in druisde tegen alles wat ik tot dan toe wist over aquarium houden. Als ik "blauwe alg" las of hoorde dacht ik: "bak vervuild, dus water verversen". Wat dacht Adriaan: "Ik moet nitraat toevoegen en dus haal ik de blauwe alg uit m'n bak en stop dat in m'n filter". Onlogisch? Lees maar verder.

Redfield ratio tegen blauwe alg. Foto: Yvonne van Trigt

Hij had iets gelezen over de zogenaamde Redfield ratio. Dat is de verhouding tussen de hoeveelheid stikstof en fosfor in het water. Verschillende onderzoekers hebben die Redfield ratio gebruikt om te kijken wat er gebeurt bij verschillende waarden op het voorkomen van verschillende algensoorten. Een artikel van Bulgakov et al. is vertaald door Agnes Zaal; met dank aan haar. Het komt erop neer dat, als er naar verhouding veel stikstof cq weinig fosfor in het water zit, de kans op groene algen groot is. Omgekeerd, weinig nitraat cq. veel fosfor, is de kans groot dat u blauwe algen gaat kweken. Het optimum lijkt te liggen bij een verhouding van stikstof:fosfor = 16:1. Een Redfield ratio van 16 dus.

Redfield en het aquarium
Goed, wat moet u daarmee, met stikstof en fosfor? Stoffen waarbij u misschien niet zo snel een beeld bij heeft. Wel zijn er tegenwoordig meetsets in de winkel te verkrijgen zoals ammonium (NH₄⁺), nitriet (NO₂^-), nitraat (NO₃^-), fosfaat (PO₄^3-). Bovendien is heel goed mogelijk om nitraat om te rekenen naar stikstof en om fosfaat om te rekenen naar fosfor. Voor de geinteresseerden staan hier de berekeningen.

Voor alle anderen heb ik het een en ander samengevat in een tabel. Het werkt zo: zoek het gemeten nitraatgehalte (bovenaan) en het -fosfaatgehalte (links) op en op het kruispunt in de tabel vindt u de Redfield ratio. Een punt in het blauwe gedeelte betekent kans op blauwe algen; een punt in het groene gedeelte... precies, groene algen. Voor de gelukkigen onder ons is een plaatsje gereserveerd ergens in het middengebied; het paradijs voor een aquariaan.

Toepassing
Zoals gezegd had Adriaan Briene blauwe alg uit z'n bak gehaald en in z'n filter gestopt. Wat gebeurde er? Blauwe algen kunnen vrije stikstof op nemen. Door ze onderin het filter te stoppen stierven ze af en kwam ook het stikstof weer vrij. De Redfield ratio steeg dus en kwam zo uit het blauwe gedeelte van de tabel. De blauwe algen stierven en z'n bak was een stuk schoner.

Toen ik dit verhaal las, heb ik dat ook eens op mijn eigen aquarium toegepast. Natuurlijk had ik ook al regelmatig water ververst, theezakjes in m'n bak gehangen en weet ik wat al niet meer. Op een gegeven moment heb ik een meetset voor nitraat en fosfaat gekocht. Wat bleek? Een beetje fosfaat (0,25 mg/l) maar helemaal niks aan nitraat (0 mg/l). Op advies van all-time-landskampioen (2e plaats Landelijke huiskeuring NBAT in 2001 en 2002 en daarvoor ook herhaaldelijk hoog in de peilingen) Willem Zaal al eerder was begonnen met bemesten van kalium. Het leek me daarom logisch om twee belangrijke meststoffen, kalium en nitraat, te combineren en voegde daarom kaliumnitraat toe. Kaliumnitraat (KNO₃) is verkrijgbaar bij o.a. de apotheek. Ik had ook ammonium- of ureumnitraat kunnen gebruiken maar alhoewel dat voor de planten misschien zelfs nog wel iets beter zou zijn geweest zijn deze twee stoffen giftig voor vissen en lagere dieren. Ook mijn bak veranderde in 1-2 weken van een bak vol met vlokken alg via een bak met een weelderige haardos aan draadalg naar een bak die nu zo goed als vrij is van algen!

Ik heb daarna aan o.a. Willem Zaal gevraagd naar de waarden van zijn bak. Zijn antwoord was 0,2 mg/l fosfaat en 5 mg/l aan nitraat. Dit zou al jaren zo stabiel zijn. Snel uitgerekend levert dat een Redfield ratio van 17 op! Nu wist ik hoe die kampioenen dat doen! Let op: in het begin rekende we (wijlen Adriaan Briene en ik) abusievelijk met de verhoudingen op gewichtsbasis. Later hebben we dat gecorrigeerd met verhoudingen tussen aantallen atomen. Gelukkig is het optimum van de Redfield ratio breed genoeg gebleken om dit op te kunnen vangen. Wat o.a. Willem en Ruud Setteur (weer zo'n kampioen) door jarenlange ervaring blijkbaar hadden gedaan was sturen op de Redfield ratio, naast natuurlijk adembenemende composities met hun planten maken, techniek die loopt als een klok enz.

Later bleek dat we de Redfield Ratio abusievelijk hadden berekend aan de hand van grammen en niet op basis van atomen. De bak van Willem Zaal had dus een RR van 38 (zie tabel). Dat het bij hem goed ging (hij had wel wat last van groene algen maar niet zoveel) komt waarschijnlijk omdat hij veel hardgroeiende planten in zijn bak heeft. Deze planten kapen het nitraat direct voor de neus van de algen weg. Een bak met minder planten zou dan ook zeer waarschijnlijk in no-time vollopen met groene algen.

De Redfield ratio calculator
Voor een algenvrij aquarium dient de stikstof-fosfor verhouding 16:1 te zijn. U kunt alleen stikstof in de vorm van nitraat meten (en ammonium en nitriet maar die waarden zijn laag) en fosfor alleen in de vorm van fosfaat. Daarnaast moet u ook nog eens uitrekenen hoeveel u bijvoorbeeld aan kaliumnitraat  moet gaan toevoegen. Lastig en een hele klus. Daarom heb ik onderstaande calculator gemaakt. U vult in wat het nitraat- en fosfaatgehalte is van het water van uw aquarium, welke stoffen u gebruikt om het evenwicht weer te herstellen en wat de netto inhoud (dus echt alleen het water) van uw aquarium is. Daarna klikt u op de knop "Klik hier voor advies" en u kunt aflezen of u water moet verversen en of u eventueel stoffen moet gaan toevoegen.

We hebben het telkens over de Redfield ratio (ratio stikstof/fosfor) maar het zou voor aquarianen gemakkelijker en logischer te zijn om te praten over de verhouding nitraat/fosfaat. Want dat is wat je meet. Omdat Buddendorf ratio niet lekker in de mond ligt en ik door veel van m'n aqua-vrienden "Buddy" word genoemd, heb ik geheel onbescheiden de term Buddy ratio (zie groene info kolom) geintroduceerd. Want u wilt toch ook meteen na het meten van nitraat en fosfaat weten hoe u bak ervoor staat, toch J?

Toelichting Redfield ratio calculator

De calculator kan iedere week gebruikt worden. Vaker kan maar is in de praktijk niet nodig gebleken. Dus, nitraat en fosfaat van uw bak meten, invullen in de calculator. Indien nodig water verversen en pas daarna eventueel nitraat en/of fosfaat toevoegen.

De linkerhelft dient door u ingevuld te worden, de rechterhelft geeft aan wat u eventueel zou kunnen doen om de balans in uw bak weer in orde te krijgen.

Keuze: i Gemeten
Nitraat- en fosfaatgehalte kunt u het beste bepalen met een goede meetset (bij voorkeur die van Sera, alhoewel ik uitdrukkelijk geen reclame voor welk bedrijf dan ook wil maken). > calculator

Keuze: i Stockoplossing
Het is vaak lastig en onhandig om elke week een kleine hoeveelheid van een poeder af te wegen. Gemakkelijker is het om in een keer wat meer af te (laten) wegen en dat op te lossen in een aparte fles. Die oplossing, die sterk geconcentreerd is, noemen we dan een stockoplossing. U moet invullen hoeveel stof (gram) u heeft opgelost in hoeveel water (ml). De calculator berekent hoeveel u uiteindelijk, na eventueel verversen, uit die stockoplossing(en) moet toevoegen om uw bak weer in balans te krijgen. Tip: u kunt bij de apotheker spuiten kopen om uw stockoplossingen nauwkeurig aan uw aquarium toe te kunnen voegen. > calculator

Keuze: i Algen
Voor speciale aquaria waar een beetje groene algen wel op prijs worden gesteld, zoals een cichlidenbak of een bak met garnalen en kreeften, is er nu ook de mogelijkheid om dat aan te geven. Er wordt dan gestuurd op een iets hogere Redfield ratio (RR ~ 20). De calculator zal dan adviseren om wat meer kaliumnitraat of wat minder kaliumfosfaat toe te voegen, afhankelijk van de situatie in uw bak. > calculator

Keuze: i Netto inhoud aquarium
Voor eventuele toevoegingen van nitraat en/of fosfaat moet de calculator weten hoe groot uw bak is omdat anders teveel of te weinig wordt toegevoegd. De netto inhoud is de inhoud van uw bak is het echt alleen het water in uw bak. Dus zonder de lege ruimte boven het water tot de rand, zonder grind, stenen, kienhout enz. Via de link (in engels helaas) kunt u laten uitrekenen wat de netto inhoud van uw bak is. > calculator

Niet alles zaligmakend
Natuurlijk moet een aquarium nog steeds aan een paar voorwaarden voldoen. Water verversen zal nodig blijven (alhoewel misschien niet meer iedere twee weken), een gezond plantenbestand blijft noodzakelijk, CO2 zal nog steeds zorgen voor een veel betere plantengroei, licht en warmte blijven een must. U moet de Redfield ratio dan ook zien als een toevoeging op wat we inmiddels al weten over aquarium houden. Als een zeer nuttig wapen in de strijd tegen algen. Want, zeg nou zelf, aquarium houden wordt pas weer leuk zonder (al teveel) algen!

naar boven