Geschiedenis
Op de nieuwsgroep van de NBAT waren we getuige van de strijd van Adriaan Briene
tegen de blauwe algen in z'n aquarium. Opvallend was dat hij dit probleem op een
verfrissende manier aanpakte: hij las zich eerst een ongeluk en ging toen aan de
slag. En, verrek, het werkte! Ik moet eerlijk zeggen dat zijn aanpak voor mijn
gevoel in druisde tegen alles wat ik tot dan toe wist over aquarium houden. Als
ik "blauwe alg" las of hoorde dacht ik: "bak vervuild, dus water
verversen". Wat dacht Adriaan: "Ik moet nitraat toevoegen en dus haal ik de
blauwe alg uit m'n bak en stop dat in m'n filter". Onlogisch? Lees maar verder.
Hij had iets gelezen over de zogenaamde Redfield ratio. Dat is de verhouding tussen de hoeveelheid stikstof en fosfor in het water. Verschillende onderzoekers hebben die Redfield ratio gebruikt om te kijken wat er gebeurt bij verschillende waarden op het vóórkomen van verschillende algensoorten. Een artikel van Bulgakov et al. is vertaald door Agnes Zaal; met dank aan haar. Het komt erop neer dat, als er naar verhouding veel stikstof cq weinig fosfor in het water zit, de kans op groene algen groot is. Omgekeerd, weinig nitraat cq. veel fosfor, is de kans groot dat u blauwe algen gaat kweken. Het optimum lijkt te liggen bij een verhouding van stikstof:fosfor = 16:1. Een Redfield ratio van 16 dus.
Redfield en het aquarium
Goed, wat moet u daarmee, met stikstof en fosfor? Stoffen waarbij u misschien niet zo
snel een beeld bij heeft. Wel zijn er tegenwoordig meetsets in de winkel te
verkrijgen zoals ammonium (NH4), nitriet (NO2), nitraat (NO3), fosfaat (PO4).
Bovendien is heel goed mogelijk om nitraat om te rekenen naar stikstof en om fosfaat
om te rekenen naar fosfor. Voor de geïnteresseerden staan hier de berekeningen.
Voor alle anderen heb ik het één en ander samengevat in een tabel. Het werkt zo: zoek het gemeten nitraatgehalte (bovenaan) en het -fosfaatgehalte (links) op en op het kruispunt in de tabel vindt u de Redfield ratio. Een punt in het blauwe gedeelte betekent kans op blauwe algen; een punt in het groene gedeelte... precies, groene algen. Voor de gelukkigen onder ons is een plaatsje gereserveerd ergens in het middengebied; het paradijs voor een aquariaan.
Toepassing
Zoals gezegd had Adriaan Briene blauwe alg uit z'n bak gehaald en in z'n filter
gestopt. Wat gebeurde er? Blauwe algen kunnen vrije stikstof op nemen. Door ze
onderin het filter te stoppen stierven ze af en kwam ook het stikstof weer vrij.
De Redfield ratio steeg dus en kwam zo uit het blauwe gedeelte van de tabel. De
blauwe algen stierven en z'n bak was een stuk schoner.
Toen ik dit verhaal las, heb ik dat ook eens op mijn eigen aquarium toegepast. Natuurlijk had ik ook al regelmatig water ververst, theezakjes in m'n bak gehangen en weet ik wat al niet meer. Op een gegeven moment heb ik een meetset voor nitraat en fosfaat gekocht. Wat bleek? Een beetje fosfaat (0,25 mg/l) maar helemaal niks aan nitraat (0 mg/l). Op advies van all-time-landskampioen (2e plaats Landelijke huiskeuring NBAT in 2001 en 2002 en daarvoor ook herhaaldelijk hoog in de peilingen) Willem Zaal al eerder was begonnen met bemesten van kalium. Het leek me daarom logisch om twee belangrijke meststoffen, kalium en nitraat, te combineren en voegde daarom kaliumnitraat toe. Kaliumnitraat (KNO3) is verkrijgbaar bij o.a. de apotheek. Ik had ook ammonium- of ureumnitraat kunnen gebruiken maar alhoewel dat voor de planten misschien zelfs nog wel iets beter zou zijn geweest zijn deze twee stoffen giftig voor vissen en lagere dieren. Ook mijn bak veranderde in 1-2 weken van een bak vol met vlokken alg via een bak met een weelderige haardos aan draadalg naar een bak die nu zo goed als vrij is van algen!
Ik heb daarna aan o.a. Willem Zaal gevraagd naar de waarden van zijn bak. Zijn antwoord was 0,2 mg/l fosfaat en 5 mg/l aan nitraat. Dit zou al jaren zo stabiel zijn. Snel uitgerekend levert dat een Redfield ratio van 17 op! Nu wist ik hoe die kampioenen dat doen! Wat o.a. Willem en Ruud Setteur (weer zo'n kampioen) door jarenlange ervaring blijkbaar hadden gedaan was sturen op de Redfield ratio, naast natuurlijk adembenemende composities met hun planten maken, techniek die loopt als een klok enz.
De Redfield ratio calculator
Voor een algenvrij aquarium dient de stikstof-fosfor verhouding 16:1 te
zijn. U kunt alleen stikstof in de vorm van nitraat meten (en ammonium en
nitriet maar die waarden zijn laag) en fosfor alleen in de vorm van fosfaat.
Daarnaast moet u ook nog eens uitrekenen hoeveel u bijvoorbeeld aan
kaliumnitraat moet gaan toevoegen. Lastig en een hele klus. Daarom heb ik
onderstaande calculator gemaakt. U vult in wat het nitraat- en fosfaatgehalte is
van het water van uw aquarium, welke stoffen u gebruikt om het evenwicht weer te
herstellen en wat de netto inhoud (dus echt alleen het water) van uw aquarium
is. Daarna klikt u op de knop "Klik hier voor advies" en u kunt
aflezen of u water moet verversen en of u eventueel stoffen moet gaan toevoegen.
We hebben het telkens over de Redfield ratio (ratio stikstof/fosfor) maar het zou voor aquarianen gemakkelijker en logischer te zijn om te praten over de verhouding nitraat/fosfaat. Want dát is wat je meet. Omdat Buddendorf ratio niet lekker in de mond ligt en ik door veel van m'n aqua-vrienden "Buddy" word genoemd, heb ik geheel onbescheiden de term Buddy ratio (zie groene info kolom) geïntroduceerd. Want u wilt toch ook meteen na het meten van nitraat en fosfaat weten hoe u bak ervoor staat, toch J?
Toelichting Redfield ratio calculator
De linkerhelft dient door u ingevuld te worden, de rechterhelft geeft aan wat u eventueel zou kunnen doen om de balans in uw bak weer in orde te krijgen.
Keuze: i Gemeten
Nitraat- en fosfaatgehalte kunt u het beste bepalen met een goede meetset (bij
voorkeur die van Sera, alhoewel ik uitdrukkelijk geen reclame voor welk bedrijf
dan ook wil maken). > calculator
Keuze: i Stockoplossing
Het is vaak lastig en onhandig om elke week een kleine hoeveelheid van een
poeder af te wegen. Gemakkelijker is het om in één keer wat meer af te (laten)
wegen en dat op te lossen in een aparte fles. Die oplossing, die sterk geconcentreerd
is, noemen we dan een stockoplossing. U moet invullen hoeveel milligram (mg) u
heeft opgelost in hoeveel water (ml). De calculator berekent hoeveel u
uiteindelijk, ná eventueel verversen, uit die stockoplossing(en) moet toevoegen
om uw bak weer in balans te krijgen. Tip: u kunt bij de apotheker spuiten kopen
om uw stockoplossingen nauwkeurig aan uw aquarium toe te kunnen voegen. >
calculator
Keuze: i Algen
Voor speciale aquaria waar een beetje groene algen wel op prijs worden
gesteld, zoals een cichlidenbak of een bak met garnalen en kreeften, is er nu ook
de mogelijkheid om dat aan te geven. Er wordt dan gestuurd op een iets hogere
Redfield ratio (RR ~ 20). De calculator zal dan adviseren om wat meer
kaliumnitraat of wat minder kaliumfosfaat toe te voegen, afhankelijk van de
situatie in uw bak wat. > calculator
Keuze: i Netto inhoud aquarium
Voor eventuele toevoegingen van nitraat en/of fosfaat moet de calculator weten
hoe groot uw bak is omdat anders teveel of te weinig wordt toegevoegd. De netto
inhoud is de inhoud van uw bak is het echt alleen het water in uw bak. Dus
zonder de lege ruimte boven het water tot de rand, zonder grind, stenen,
kienhout enz. Via de link (in engels helaas) kunt u laten uitrekenen wat de
netto inhoud van uw bak is. > calculator
Niet alles zaligmakend
Natuurlijk moet een aquarium nog steeds aan een paar voorwaarden voldoen. Water
verversen zal nodig blijven (alhoewel misschien niet meer iedere twee weken),
een gezond plantenbestand blijft noodzakelijk, CO2 zal nog steeds zorgen voor
een veel betere plantengroei, licht en warmte blijven een must. U moet de
Redfield ratio dan ook zien als een toevoeging op wat we inmiddels al weten over
aquarium houden. Als een zeer nuttig wapen in de strijd tegen algen. Want, zeg
nou zelf, aquarium houden wordt pas weer leuk zonder (al teveel) algen!
Verder lezen
Op de site van Adriaan staat nog meer interessante informatie over de Redfield ratio en blauwalgen.
